โลกหิตาสตฺตา โลกาภิวุทฺธิยํ ลคฺคา สูริโย อปิ จนฺทิมา อปิ เตปิ มหานุภาวา อตฺถํ วินาสํ คมิสฺสนฺติ, ปสฺส เอเตสํ ปากฏํ วินาสํ โอโลเกหิฯ ตถา หิ นิยโม ‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา’’ติ สพฺพปทตฺถมนติกฺกมฺม ปวตฺตนิยโม เกน ลงฺฆฺยเต ปจฺจยสมุปฺปนฺเนน เกน ปทตฺเถน อติกฺกมฺยเตติฯ อยํ หิสทฺทรหิโต อตฺถคมนสงฺขาโต นิยโม สพฺพตฺถ คโตติ สพฺพพฺยาปี อตฺถนฺตรนฺยาโสฯ ปติวตฺถูปมาย จ อตฺถนฺตรนฺยาสสฺส จ อตฺถนฺตรนฺยาสตฺเตน ตุลฺยตฺเตปิ ตตฺถ สาธมฺมปกาสตฺตสภาโว, เอตฺถ วุตฺตตฺถสฺส สาธนสภาโวติ เอวมิเมสํ นานตฺตํ สุพฺยตฺตํฯ อปีติ สมฺภาวนายํ, ทุติโย อปิสทฺโท สมุจฺจเยฯ

หิ-สหิตสพฺพพฺยาปี

[241]

สตฺถา เทวมนุสฺสานํ, วสี โสปิ มุนิสฺสโร;

คโตว นิพฺพุติํ สพฺเพ, สงฺขารา น หิ สสฺสตาฯ

[241] ‘‘สตฺถา’’อิจฺจาทิฯ เทวมนุสฺสานํ เทวานญฺจ มนุสฺสานญฺจ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉทวเสน สตฺถา ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิเกหิ ปรมตฺเถหิ ยถารหํ อนุสาสตีติ, วสี ปญฺจหิ วสิตาหิ อติสยวสีหิ วสิปฺปตฺโต โสปิ มุนิสฺสโร นิพฺพุติํ ขนฺธปรินิพฺพานสงฺขาตํ คโต ปตฺโตเยว, หิสทฺโท สมตฺถเนฯ สพฺเพ สงฺขารา ปจฺจยสมุปฺปนฺนา น สสฺสตา น นิจฺจา อุปฺปาทวยธมฺมตฺตา อนิจฺจาฯ อยมฺปิ หิสทฺทสหิตสพฺพพฺยาปี อตฺถนฺตรนฺยาโส อนิจฺจตาย สพฺพคตตฺตาติฯ

[241] ‘‘สตฺถา’’อิจฺจาทิฯ เทวมนุสฺสานํ อุกฺกฏฺฐวเสน สตฺถา ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกตฺเถหิ ยถารหมนุสาสโก วสี วุฏฺฐานอธิฏฺฐานาทีสุ ปญฺจสุ วสิภาเวสุ สาติสยํ อิสฺสริยวา โส มุนิสฺสโร อปิ นิพฺพุติํ ขนฺธนิพฺพานํ คโต เอวฯ หิ ตเถว, สพฺเพ สงฺขารา สสฺสตา น โหนฺตีติฯ อยํ หิสทฺทสหิโต อนิจฺจตาย สพฺพคตตฺตา สพฺพพฺยาปี อตฺถนฺตรนฺยาโสฯ วโส อสฺส อตฺถีติ วากฺยํฯ

หิ-รหิตวิเสสฏฺฐ

[242]

ชิโน สํสารกนฺตารา, ชนํ ปาเปติ นิพฺพุติํ;

นนุ ยุตฺตา คติ สา’ยํ, เวสารชฺชสมงฺคินํฯ

[242] ‘‘ชิโน’’อิจฺจาทิฯ ชิโน สํสาโรเยว กนฺตาโร ทุคฺคมตฺตา, ตโต ชนํ สกลมฺปิ โลกํ นิพฺพุติํ ปาเปติฯ นนุ ปสิทฺธิยมนุมติยํ วาฯ สายํ คติ นิพฺพุติปาปนสงฺขาตา ปวตฺติ, วิคโต สารโท ภยมสฺสาติ วิสารโท, ตสฺส ภาโว นิพฺภยตา [นิพฺภยตาย (ก.)] เวสารชฺชํ, เตน สมงฺคีนํ ยุตฺตานํฯ ยุตฺตาติ อนุรูปาติฯ อยํ หิสทฺทวิรหิโต วิเสสฏฺโฐ อตฺถนฺตรนฺยาโส, เวสารชฺชสมงฺคีนเมว ตถาภาวโต น สพฺพพฺยาปีฯ

[242] ‘‘ชิโน’’อิจฺจาทิฯ ชิโน ชนํ สตฺตโลกํ สํสารกนฺตารา นิพฺพุติํ ปาเปติ, สา อยํ คติ ปวตฺติ เวสารชฺชสมงฺคีนํ จตุเวสารชฺชคุณสมนฺนาคตานํ ตถาคตานํ ยุตฺตา นนูติฯ อยํ ชนานํ นิพฺพานํ ปาปนา เวสารชฺชสมงฺคีนํเยว อาเวณิกตฺตา วิเสสฏฺโฐ หิสทฺทรหิโต อตฺถนฺตรนฺยาโสฯ วิคโต สารโท ภยํ อสฺเสติ จ, กสฺส ภาโวติ จ, เตน สมงฺคิโนติ จ วากฺยํฯ นนูติ ปสิทฺธิยํ อนุมติยํ วา วตฺตเตฯ ทฺวินฺนมฺปิ อตฺโถ วุตฺตนเยน ญาตพฺโพฯ

หิ-สหิตวิเสสฏฺฐ

[243]

สุรตฺตํ เต’ธรปุฏํ, ชิน รญฺเชติ มานสํ;

สยํ ราคปรีตา หิ, ปเร รญฺเชนฺติ สงฺคเตฯ

[243] ‘‘สุรตฺต’’มิจฺจาทิฯ ชิน เต ตว สุรตฺตํ พิมฺพผลสมานวณฺณตฺตา อธรปุฏํ มานสํ ปสฺสตํ เยสํ เกสญฺจิ รญฺเชติ ปีเณตีติฯ หิ สมตฺถเน, ตถา หีติ อตฺโถฯ